1. Waarom?
Aansluitend op ‘waag het (Gods) Verbond te maken’ komt de regel: ‘word wie je bent’.
We beschouwen het als de eerste van onze vijf leefregels* maar het is goed mogelijk om het als de laatste regel te zien. Het Verbond bezegelt de verantwoordelijkheden die we gaande onze weg, in gedurfde broederschap, ontdekten en op ons namen. Daarin of daardoor zijn we al aan het worden. In het Verbond zijn wij ver-ander-d; het nieuwe heeft zich in ons geopenbaard. Met Oosterhuis zingen we de woorden van Jesaja: ‘Zie, zegt Hij, ik ga iets nieuws beginnen. Het is al begonnen, merk je het niet?’ Het licht waarin we ons verbonden weten, schijnt al en houdt een belofte in. We willen dat licht worden.
Het ‘word wie je bent’ of ‘ken u zelve’ is de boodschap van iedere godsdienst. Waarom moeten wij hiertoe aangezet worden? Waarom zou ik überhaupt worden wie ik ben? Ben ik dan niet al wie ik ben? Is dat niet goed genoeg? Ja, dat is het hem juist: Je bent goed genoeg zoals je bent maar wat er óók is: je bent nog veel meer.
Godsdiensten gaan ervan uit dat God ons fundament is. God als ‘interior intimi meo’ zoals Augustinus dat formuleerde, ‘intiemer dan onze eigen intimiteit’. Of zoals men in de Islam zegt: ‘God is dichterbij dan onze eigen halslagader’. Het gaat niet om de beoordeling of we goed of niet goed zijn. Het is wezenlijker. Het gaat erom dat we God leren kennen: ons diepste fundament.
In deze wereld kennen wij tal van verlangens die gericht zijn op het zintuiglijke. Er zijn ontelbare zaken en dingen waar we ons toe aangetrokken voelen of die ons afstoten. Voor de ziel bestaat dat niet. Zij kent slechts één verlangen en dat is God. God is onkenbaar. In het Verbond zijn wij dus iets aangegaan dat we nooit zullen kennen en waar we toch bij willen blijven en aan willen gehoorzamen. Intuïtief ervaren we die ongekende God immers als iets dat waarachtig deel van ons uitmaakt.
Welbeschouwd zijn we dus vreemden voor onszelf. In het scheppingsverhaal wordt precies -maar symbolisch- uitgelegd hoe dat zo gekomen is. In ons eigen levensverhaal herkennen we de slangen en de appels die ons op een dwaalspoor brengen en de beelden die we daardoor kregen van onszelf of voor ons belangrijke anderen. Beelden die onvolledig bleven of zelfs in geheel onwaar blijken. Als wij Verbond maken, erkennen we zowel die vervreemding van onszelf als die ongekende intimiteit in onszelf. Daarmee is Verbond-maken een moment van bekering of ommekeer. We sturen onszelf a.h.w. bij. We zuiveren onze koers uit en richten ons scherper op dat deel in onszelf dat het dichtst bij God staat. In dat licht kunnen we lichter worden.
‘Licht is liefde’, bleef Simone Weil herhalen. En dat facet moet er, wat mij betreft nog bij, om geheel en al doordrongen te raken van de noodzaak onszelf te worden of onszelf te leren kennen: het besef dat God liefde is. Johannes is hier heel uitgesproken over. 1.Joh 4:8: Wie niet liefheeft, kent God niet, want God is liefde. En 1.Joh. 4:16: ‘Gods liefde is in ons. God is liefde. Iedereen die in liefde leeft, hoort voor altijd bij God. En God blijft voor altijd in hem’. Het zijn evangelie-lezingen die op deze laatste dagen van de Epifanie** in ons leesrooster zijn opgenomen. Het besef dat God liefde is, sluit wellicht aan op een vermoeden van wie we te diepste zijn. Een citaat dat mij dieper liet verstaan waar ik God vinden kan en hoe ik daarin kan ‘worden’, is het volgende van Raimon Pannikar***:
De ervaring van God … is niet de ervaring van een ‘andere’, maar de ervaring van de werke-lijkheid waarvan wij een spiegelbeeld zijn, en deze werkelijkheid die wij in ons gespiegeld zien, is liefde. De liefde is relatie, en God is liefde, en de liefde is God. Als God relatie is, is hij geen substantie, maar een pool van de relatie waarvan wij de andere pool zijn.
Op laatste dag van de Heilige Nachten****, blader ik door de pagina’s van mijn schrift en schrijf dan: al deze tekens hier weergegeven in mijn tekeningen en aantekeningen; tekens die mijn blik openen en me aanwijzingen, terugblikken, strevingen, besluiten, inzichten en uitzichten bieden….. ‘heb ik de liefde niet… dan is het niets dan rammelend oud roest, een galmend cimbaal’. Dat deed me stilstaan bij de vraag: wat is liefde in de werkelijkheid van vandaag? In deze regen en de lockdown; hier waar ik nu ben en waar ik nu in vast meen te lopen? Als God geen substantie is, is de liefde dat ook niet en kan ik haar onmogelijk bezitten. ‘Kijk’, zei ik toen, ‘kijk in de spiegel, schrijf me wat je ziet. Vertel het me’. Ik keek en: zie, zei hij toen, zie, ik ga iets nieuws beginnen. Het is al begonnen, merk je het niet?
Op Driekoningen scheen de zon.
* – *
Voor wie nog eens wil contempleren op de woorden van Johannes, citeer ik de poëtische vorm waarmee Pannikar zich erover uitdrukt:
Wie de liefde niet ontdekt – vindt God niet
Wie God niet vindt – onderkent niet het mysterie van de wereld
Wie het mysterie van de wereld niet onderkent – vindt geen ‘jij’
Wie geen ‘jij’ vindt – komt niet tot zijn eigenlijke Zelf
Wie niet tot zichzelf komt – leeft niet het leven
Wie het leven niet leeft – ontdekt de liefde niet.
Wie God niet vindt – ontdekt de liefde niet
Wie de liefde niet ontdekt – vindt geen enkel jij
Wie geen jij vindt – komt niet tot zichzelf
Wie niet tot zichzelf komt – vindt niet het mysterie
Wie het mysterie niet vindt – kan het leven niet leven
Wie het leven niet leeft – vindt God niet.
Vanuit ’t Verdiep, Mariek
*) In onze gemeenschap leven we met een ‘leefregel’. Deze bestaat in feite uit vijf regels die als wegwijzers op onze weg staan, zowel als gemeenschap als op persoonlijk niveau.
De vijf regels zijn:
- Word wie/wat je bent
- Broederschap, durf het aan
- Ga je weg
- Ontdek je verantwoordelijkheid
- Waag het (Gods) verbond te maken.
**) In het kerkelijke jaar is dit de tijd van Kerst tot Driekoningen. Epifanie betekent openbaring.
**) Marc van Tente ‘Vensters op het mysterie, een pelgrimstocht met Raimon Pannikar’. Uitg. averbode. Blz 58
****) Een programma dat door de Hooge Berkt wordt aangeboden dat de periode van de Epifanie omvat.
