Over zien en gezien worden
Aandachtig Aanwezig, wanneer ben je dat? Daar kunnen we in een kéér het antwoord op geven: zo goed als nooit! Helemaal aandachtig aanwezig zijn lukt ons niet. Soms lukt het me even om aandachtig aanwezig te zijn in heel de keuken: ik ervaar haar ruimte, de andere aanwezigen, het moment in het kookproces, de wortels die ik in mijn handen heb en de geluiden die van buiten doordringen. Mooi hoor. Bij momenten kan ik me dan ook bewust zijn van de gemeenschap waarin die keuken zich bevindt, mijn teamgenoten die werkzaam zijn in de Lavra* en tuin en van anderen die op hun appartement verblijven of op stap zijn gegaan. Dan weet ik van de mensen die in het dorp wonen en buiten Bergeijk… maar tegen die tijd is mijn aandacht waarschijnlijk al weer geheel opgeslokt door de gehaktballen waar ik mee bezig ben. Dat kan overigens heel noodzakelijk en zinvol zijn, om je volledige aandacht in het gehakt te brengen maar dan is die dus daar en niet ergens anders. En, dat is een feit, veelal is mijn aandacht in allerlei muizenissen die weinig met de keuken van doen hebben en is ze ook in die muizenissen maar half aanwezig en is ze eigenlijk overal en nergens.
Er zijn, in mijn ogen maar weinig, maar toch, mensen die de gehele gemeenschap in hun aandacht kunnen houden. Ze omvatten die in alle gelaagdheden en op alle deelterreinen. Dat wil niet zeggen dat ze er alles vanaf weten of er voortdurend met hun aandacht in aanwezig zijn (ze maken misschien ook wel eens gehaktballen) maar ze kunnen het geheel omvatten en weten wat er op al die terreinen omgaat. Ik dank God en de gemeenschap dat dat van mij niet gevraagd wordt want ik zou er horendol van worden en dat demonstreert al hoe weinig aandachtig aanwezig ik kan zijn. Ik ben een randfiguur d.w.z. ik vertoef graag ergens aan de kantlijn van de gemeenschap (van het midden uit gezien) en heb dan het liefst een plaatsje aan het raam zodat ik goed kan zien wat er buiten de gemeenschap is. Het maakt niet veel uit waar je staat of zit. Je hoeft niet perse in het midden te staan om aandachtig aanwezig te kunnen zijn en je hoeft ook niet alsmaar het geheel in je aandacht te hebben. Het is goed om je aandacht precies op de plaats te hebben waar je staat; jouw plaats binnen het grotere geheel. Het kan niet anders dan dat je je dan bewust zult worden van het geheel.
Soms dans ik in de kapel en dan zijn er momenten dat ik de beleving heb volledig aandachtig aanwezig te zijn, volledig in de zin van: met heel míjn vermogen tot aandacht, voor zover als die voor mij op dít moment in déze omgeving reikt. Dat laatste is wel een belangrijke toevoeging. Ik voel dan dat ik in verbinding ben met wat ín mij is en buiten mij is en dan ‘stroomt het’ zogezegd en word ik mijn dans. Maar ik vrees dat als jij op dat moment binnenkomt het ‘volledige’ van die aandachtige aanwezigheid toch aardig gereduceerd raakt. Trouwens: jij hoeft niet eens binnen te komen. Ik hoef me alleen maar voor te stellen dat je binnenkomt.
Ja, en dan is dat vermogen van mij -die ruimte waarin ik aandachtig aanwezig kan zijn- ook nog eens een rekbaar begrip. Niet alleen is het afhankelijk van de externe factoren zoals die hier en nu plaatsvinden, maar het is ook gerelateerd aan mijn mogelijke groei.
Er is dus nog ruimte die ik ook ben maar die ik niet in beslag neem; waar ik niet aandachtig aanwezig ben. Dat is mijn mogelijkheid tot groei, de rekkelijkheid naar wie ik worden kan.
Er zijn momenten geweest dat ik ervoer dat die ‘potentiële’ innerlijke ruimte, vele malen groter is dan dat ik mezelf ken.
Ik kreeg zelfs de indruk dat die ‘ik’ die ik nog niet ken en niet ben, op zichzelf al vele malen groter is dan dat wat ik tot nu toe geworden ben.
Ik vrees dan ook dat er van mijn ‘worden wie ik ben’ in dit leven maar weinig terecht komt. Voor mij een reden om te doen wat ik kan want anders komt er helemaal niets van terecht. Dan zit er niets anders op dan te zorgen dat ik wakker blijf en mij beoefen in die aandachtige aanwezigheid.
Gelegenheid is er genoeg. Zuster Katharina onderwees ons: ‘wil wat je doet’ en zet ons zo ertoe aan om aandachtig aanwezig te zijn in wat we op dit moment doen. Evelyn Underhill** liet ons zien dat juist de kleinste alledaagse huishoudelijke klussen, de grootste uitdaging bieden en zodoende een spirituele waarde krijgen. Tish Warren*** beweert niet anders en wijst daarbij op onze gewoontes en automatismen die als oefengebied een onuitputtelijke bron vormen.
Ik weet er nog een: een oefening die heel eenvoudig is en die niet ophoudt ons te trainen in aandachtige aanwezigheid. Ze komt van Theresa van Avila.
De oefening heet: ‘zie Hem naar jou kijken’ (mira qua te mira).
Het gaat zo:
‘Denk dat Jezus voor je staat…
Hij kijkt naar je…
zie Hem naar jou kijken…
liefdevol en nederig.’
Die oefening kunnen we de hele dag doen. Waar we ook gaan of staan. Zo eenvoudig als die is. Begin eraan en we ontdekken meteen ons oneindige tekort. Wellicht verliezen we ons in beschouwingen over dat ‘liefdevol en nederig’. Het gaat erom dat je je gezien voelt in de blik van iemand die jou ten diepste kent en oneindig liefheeft. Het gaat erom dat je in de ervaring/beleving komt van: ‘Ik ben lief, ik word liefgehad, ik maak deel uit van het mysterie van liefde’. En als we ons niet verliezen in allerlei bedenkingen dan is de kans groot dat we vergeten om de oefening te doen. Keer op keer zal iets onze aandacht hiervan wegleiden en vergeten we dat we die oefening aan het doen zijn en al snel vergeten we hem helemaal. Daarom is het een hele moeilijke oefening, zoals al die oefeningen in aandachtige aanwezigheid blijken te zijn.
In onze gemeenschappelijke gerichtheid op de Ene, die in ons is en in wie wij worden, helpen wij elkaar om niet te vergeten aandachtig aanwezig te zijn. Door elkaar te herinneren aan ons gemeenschappelijk streven, bieden we elkaar de mogelijkheid te worden wie we ten diepste zijn. Hoe doen wij dat? Hoe herinneren wij elkaar aan die alledaagse en voor het oprapen liggende mogelijkheden om aandachtige aanwezigheid te beoefenen?
Mariek de Jong
*) Lavra is de naam van de huiskamer van Gemeenschap de Hooge Berkt.
**) Zie AANDACHTIG AANWEZIG deel 2 en deel 3
Het spirituele leven, mystiek voor het dagelijks bestaan van de auteur Evelyn Underhill, 2019
***) Zie AANDACHTIG AANWEZIG deel 2 en deel 3
Liturgie van het alledaagse, Heilige gebruiken in het gewone leven van de auteur Tish Warren, 2018
