Maand: juni 2022

In onze stuurgroep Spiritualiteit merkte iemand op dat wij m.b.t. broederschap, uitgaan van de gebroeders Kaïn en Abel. Zo immers is het vastgelegd in onze leefregel. Hij wilde echter onze aandacht vestigen op Aäron en Mozes die eveneens broeders zijn en dat op een wijze waar wij een voorbeeld aan kunnen nemen. Het is zonder meer een kwestie die om aandacht vraagt. Het verschil is dat Aäron en Mozes broederschap áángaan waar Kaïn en Abel die stap niet zetten, niet aandurven. Nog niet. Waar zijn zij bang voor?

Daar stonden zij beide, alleen, als kinderen van hun uit het paradijs verdreven ouders. In al hun verscheidenheid zochten ze hun weg. Kaïn werd landbouwer en werkte op land waar hij zich gevestigd had. Abel werd een man van het veld. Als herder zwierf hij met zijn vee rond in de wildernis. Zo verschillend als zij waren, zo verschillend hielden ze zichzelf in deze wereld in leven. Hoe bar de omstandigheden ook mogen zijn, dat leven is het laatste dat je wil verliezen. Die ervaren noodzaak tot zelfbehoud kan je bang maken voor de zo andere ander.

Mozes en Aäron zijn evenzogoed heel verschillend van elkaar. In hun gezamenlijkheid, in hun relatie, verschillen zij van Kaïn en Abel. Zij erkennen hun verschillen en, wat belangrijker is, zij werken samen aan een opdracht die hen gegeven werd. Nadat God Mozes geroepen had om het volk uit Egypte weg te leiden, en Mozes terugschrok van die opdracht, gebood Hij Mozes om Aäron de hulp te vragen die hij nodig had. Zo gingen ze samen op weg, ontdekten zij hun verantwoordelijkheid en waagden het verbond te maken. Met het gouden kalf ging het helemaal de mist in maar hervatten daarna toch hun gezamenlijke weg naar het beloofde land. Ze durfden het aan met elkaar.   

Geschapen naar het evenbeeld van God zijn wij allemaal. Daarmee zijn alle mensen broer en zus van elkaar; kinderen van God. Dat betekent dat ook Poetin onze broeder is. Helaas ja, net als vele anderen die we liever niet tegenkomen. Laat staan dat we broederschap met hen aangaan of erger nog: onder ogen willen zien dat we zélf, op soortgelijke mensonterende wijze, broeder zouden kunnen zijn van onze medemens. Wie zouden wij zijn als inwoner van Aleppo, wie zouden we verraden in de martelkamer en hoe zouden we geworden zijn als deelnemer in de beweging van de Hitlerjugend of door onze ouders verkocht aan een kinderleger? Hoe diep kan de afgrond tussen ons zijn en hoe gegrond de reden om bang te zijn voor de broederschap die ons gegeven is.   

Als gemeenschap zijn wij een broederschap, niet omdat we elkaars broeder zijn en anderen niet, maar omdat we die broederschap áán willen gaan. Bang of niet. Dat aangaan doen we niet omdat we zoveel meer lef hebben dan onze andere broeders waar ook ter wereld, maar omdat we elkaar net zo hard nodig hebben als Mozes Aäron nodig heeft. Het is om dat wat we van het leven willen. Het is omdat we het leven als zodanig niet aanvaarden maar er iets in zoeken dat we niet zien of misschien ooit wel zagen maar dat steeds weer uit ons zicht verdwijnt. Omdat we geloven in de droom van vrede op aarde; omdat we, als Mozes en Aäron, op weg willen gaan naar dat beloofde land. Dat brengt de noodzakelijk om broederschap aan te gaan met wie weet wel een soort van Poetin onder ons. Dit is wat er is en daarmee zullen we het moeten doen.  

Zo staat geschreven: ‘Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen op te roepen, maar om zondaars aan te sporen een nieuw leven te beginnen’.  Lucas 5:32.  

Als dit het is waar we het mee moeten doen wordt niemand, niet ik of iemand anders, niet Mozes of Aäron, het centrum van alles, maar wordt onze relatie dat. Dat wil zeggen: die lege ruimte tussen ons in. Dat is de broederschap. Dat geldt voor al de ruimte tussen ons als personen en ook voor de ruimte tussen ons en de andere schepsels waar we de aarde mee bewonen. Het heeft m.i. ook betrekking op de gelaagdheid waaruit we zijn opgebouwd. Niet de Goddelijke wereld van vrijheid en oneindigheid staat centraal en evenmin het geestelijke bewustzijn en mentale know-how van onze menselijke wereld of de materialiteit van de zichtbare, fysieke wereld. Ook hier gaat het om de lege ruimtes ertussen in, de onderlinge verhouding en samenwerking van deze dimensies. Alles is met alles verbonden. Het aangaan van relatie, broederschap, geeft ons kansen op vrede en toekomst. Een belangrijk inzicht ten tijde van onze doortocht*. Het gaat altijd om relatie en in relatie gaat het altijd om liefde. Als er werkelijk relatie is, is er liefde.  

Pannikar betoogt dat de grootste ketterij van deze tijd is dat we kennis en liefde van elkaar gescheiden hebben waar communie (relatie) juist centraal moet staan. Om te realiseren hoe verstrekkend dat is:

‘Je kunt God niet liefhebben zonder de naaste lief te hebben, noch de naaste zonder God lief te hebben. Maar je kunt God noch de naaste liefhebben zonder ze te kennen, en je kunt ze niet kennen zonder in communie met hen te treden.’**

Onze betweterigheid opgeven en ons richten op relatie, waarachtige liefde, dat zal de inzet  op onze doortocht zijn. In een You-Tube filmpje hoorde ik Nikolaas Sintobin in alle eenvoud zijn geloofservaring terugbrengen tot haar essentie. Hij zegt daar:

‘… Wat gebeurt er daar? Moeten wij niet ingrijpen?
De confrontatie leidt tot strijd.
Het verlangen is er: houd van mij… houd van mij!’***

 Is het voorstelbaar dat we met deze bede indachtig in broederschap onze doortocht maken? Of een oorlog beslechten?

Of helpt het te contempleren op de meer gedetailleerde formulering van Pannikar?

‘… zijn liefde roept mij op om met mijn eigen liefde te antwoorden, zij het op onvolmaakte wijze… De eenheid met God vindt haar meest volmaakte uitdrukking in gemeenschap van liefde, en vooral in de communie van personen. God is een ‘Ik’ die mij roept en me ‘jij’ zegt en die, door mij te roepen, me mijn ziel en mijn liefde schenkt, dit wil zeggen mijn eigen mogelijkheid om hem te antwoorden.’****

Hoe dan ook: zo gesteld kunnen we geen andere kant op dan het volgen van onze leefregel: broederschap, wees er niet bang voor.  

Vanuit ’t Verdiep, Mariek

*) Onze gemeenschap richt zich momenteel expliciet op de toekomst en wat er nodig is om die transitie te voltrekken. Overeenkomstig Bijbelse termen in het boek Exodus wordt deze fase de Doortocht genoemd.
**) Marc van Tente: Vensters op het mysterie, een pelgrimstocht met Raimon Pannikar. Blz 24
***) Nikolaas Sintobin sj te gast in “Geloofshelden”
****) Marc van Tente: Vensters op het mysterie, een pelgrimstocht met Raimon Pannikar. Blz. 50

Als het gaat om wie of wat wij samen in gemeenschap de Hooge Berkt zijn, onze gemeenschappelijke identiteit, dan zullen we het erover eens zijn dat we allereerst ‘christen zijn’. Christelijk leven concreet maken is waar onze missie naar verwijst.

Dat ‘christen-zijn’ kan betekenen dat we de historische Jezus volgen of de christelijke dogma’s aanhangen. Maar in dat geval is het niet zozeer een ‘identiteit’ maar meer een gedragscode of een bepaalde overtuiging. Als ‘identiteit’ betekent het dat we de ervaring van Jezus als de Christus zelf meemaken, in de diepte van ons bestaan, in een contemplatieve levenshouding.

Pannikar, waar ik eerder over sprak*, benadrukt daarbij steeds dat Jezus, de profeet uit Nazareth, niet samenvalt met Christus. ’Christus,’ zegt hij, ‘is de naam die christenen geven aan het Mysterie dat zij in en door Jezus ontdekt hebben’. De Christus overstijgt de figuur van Jezus en werd al lang vóór Jezus en buiten zijn invloedsfeer gekend. Pannikar verdiept zich daarom uitvoerig in de identiteit van Jezus en onderzoekt daarin zijn persoonlijke ervaring van het Mysterie. Daarover zegt hij o.a.:

De ervaring van Jezus was niet dat hij een man was, of jood, nog minder christen, lid van een klasse, van een kaste, van een partij of religie – maar dat hij méns was, mensenzoon. Dat was zijn kenosis (ontlediging). Zo kon hij ons aanspreken vanuit de diepte van onze echte menselijkheid, hoe we de ware kern benoemen van wat we werkelijk zijn. Paradoxaal blijkt dat, hoe meer we ons ontdoen van om het even welke kentrek of rol, hoe meer we onszelf worden en onszelf ontdekken als helemaal mens en steeds meer goddelijk’.**

Daarmee mag duidelijk zijn dat ons ‘christen-zijn’ niet verwijst naar ons lidmaatschap van een christelijke kerk of gemeenschap maar direct verwijst naar onze persoonlijke ervaring van ‘mens-zijn’. Het betekent dat we in de kern van ons menselijke zijn de ervaring kennen die Jezus als de Christus had. In die kern zijn wij: Mariek als de Christus, Marjan als de Christus enz. Daar zijn we ‘evenbeeld van God’. De ervaring dat dit waar is (wat we ommekeer of bekering noemen) maakt ons tot christen en doet ons tegelijkertijd, net als Pannikar, beseffen: ‘En toch ben ik mij volop bewust van het feit dat ik nog ver van die volheid ben. Het is als een paradox: hoe dichter ik me bij dat ideaal voel, hoe verder ervan verwijderd ik mij zie’***.

Daarmee is het m.i. ook duidelijk dat onze gemeenschappelijke identiteit niet los staat van onze persoonlijke identiteit. Het ‘werken aan de toekomst is werken aan je identiteit’ van Christine Bruggemans is niet in de eerste plaats een opdracht van de toekomstgroep, stuurgroepen of het bestuur maar van ieder van ons als mensenzoon of -dochter. Dat is wat geroepenen nastreven te doen: worden wie ze ten diepste zijn, in navolging van Jezus de Christus. Ga er maar aanstaan.

Het eerste dat we ontdekken is dat we dat niet alleen kunnen. We hebben anderen nodig om te kunnen worden. Anderen zijn voor ons lichtdragers die hun licht op ons laten schijnen en daarmee zowel onze duisternis als ons licht naar voren brengen. Ze houden ons spiegels voor. Broeder/zusterschap ligt dan ook erg voor de hand. Dat heeft veel voordelen maar kent ook het grote nadeel van wat ik dan maar ‘institutionalisering’ noem. Vandaag de dag zijn we met zijn alle getuigen van een kerkelijk instituut dat ooit zoveel mensen samenbracht en nu ten onder gaat aan eeuwen van structuur, dogma’s, leerstellingen en aan voorgangers die zich vereenzelvigden met hun functie in dat instituut en die vergaten te ‘worden wie ze zijn’. Zo werden ze een radertje in een systeem dat anderen in hun wording kon belemmeren of zelfs beschadigen. In het grootse voor de Christus opgebouwde imperium wordt uiteindelijk het gouden kalf aanbeden.

Wat daar in het groot gebeurt, gebeurt overal in en om ons heen, in onze dierbare gemeenschap en diep in onszelf: we maken er systemen/instituten van. We vereenzelvigen ons met wat Pannikar in het citaat hierboven ‘kentrek of rol’ noemt en zijn erop uit dát systeem in plaats van onze goddelijkheid te behoeden en te bewaren. Het gebeurt altijd weer en overal en het is zó menselijk.

‘Dat was zijn kenosis (ontlediging)’ zegt Pannikar. In de weg die Jezus ging was ontlediging cruciaal en als wij dat ook doen zullen wij steeds meer onszelf worden en onszelf ontdekken als helemaal mens en steeds meer goddelijk. Deze weg willen wij gaan met onze leefregel: de mens worden die we, in een ten diepste door ons ervaren goddelijkheid, zijn. Daartoe krijgt de regel ‘word wie je bent’ richting in de vier volgende regels: Broederschap durf het aan… Ga je weg… Ontdek je verantwoordelijkheid… Waag het (Gods) verbond te maken… Zo worden we telkens opnieuw en steeds meer wie we zijn als we in broederschap je weg zijn, onze verantwoordelijkheid ontdekken en een nieuw verbond wagen te maken… om weer te worden…

‘Werken aan onze identiteit’ is dan niet anders dan waarachtig leven. Onze regel geeft voortdurend richting daarin. Ik sprak een zuster die hier was als gast en die me vertelde verbonden te zijn in een gemeenschap die de Annunciatie heet. Ze zei: ‘onze spiritualiteit is opgebouwd rondom de aankondiging’. Ik vond dat mooi geformuleerd en kan me daar veel bij voorstellen. Zo’n begrip als de Aankondiging (in Bijbelse context) kan, in een contemplatief leven, aldoor dieper ervaren en geleefd worden. Die diepgang is oneindig. De spiritualiteit van zo’n begrip waaiert uit over de christelijke spiritualiteit waarin je gemeenschap bent. Onze leefregel heeft diezelfde potentie. Ons verdiepen in die afzonderlijke regels en hun samenhang; ze eigen maken in denken en doen en ontdekken hoe we haar als mensen en als gemeenschap kunnen leven… dat is de weg…  Een hele weg te gaan; een weg die ons terug brengt bij het allereerste begin van onze gemeenschappelijke identiteit: ‘christen-zijn’****.

Mariek de Jong

*) Pannikar werd in 1918 geboren uit een Spaanse katholieke moeder en een Indiase hindoevader. Voordat hij doctor in de filosofie en in de theologie werd promoveerde hij tot doctor in de chemie om het bedrijf van zijn vader over te kunnen nemen. Het liep anders. Als priester van de ultrarechtse Opus Dei, raakte hij daar met iedereen en alles in conflict, reisde naar India en raakte in de ban van het boeddhisme en hindoeïsme maar vond uiteindelijk zijn heil in de oosters-katholieke Syro-Malabaarse kerk van India. Zijn zicht dat hij door Jezus op het Mysterie krijgt ontvouwt hij o.a. in het boek: De onbekende Christus in het Hindoeïsme. Hij overleed in 2010.
**) Marc van Tente: vensters op het  Mysterie, een pelgrimstocht met Raimon Pannikar blz. 87
***) Idem. Blz. 86
****) Met een verwijzing naar de derde alinea waarin gezegd wordt dat Christen zijn Jezus overstijgt in een ervaring die aan hem en zijn tijd en context voorbijgaat en verrwijst naar het Mysterie dat door anderen op andere plaatsen en tijden anders benoemd wordt.